Gay γηροκομεία και άλλα … δεινά: η επικράτηση της βιοεξουσιατικής λογικής

των Τόμας Αναστασίου, Θοδωρή Ράδη

(από το τεύχος 3 του "lgbt-Κόκκινο", Ιούνιος 2014)

Ένα από τα πολλά αιτήματα του LGBT κινήματος που αναδείχθηκαν κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, ήταν και το αίτημα για τη δημιουργία ειδικών γηροκομείων και χώρων έκφρασης των μελών της κοινότητάς μας. Ένα αίτημα που μας παραξένεψε, όχι τόσο γιατί δεν κατανοούμε την ανάγκη ύπαρξης ενός προνοιακού πλουραλισμού, αλλά αυτό που μας προβλημάτισε κυρίως είναι ότι με αυτό το αίτημα εκφράζεται μια τάση δημιουργίας διαχωριστικών δομών. Ο εθνικός και υπερεθνικός λόγος την τελευταία 20ετία συλλογικοποιεί και ομογενοποιεί το αίτημα δημιουργίας κέντρων συγκέντρωσης, ένα αίτημα που διατρέχει, όχι μόνο τις συγκεκριμένες πολιτικές, αλλά επηρεάζει και τους πολίτες οδηγώντάς τους σε συμπεράσματα κοινής λογικής βασισμένα σε εξηγήσεις περιγραφικού χαρακτήρα.

Το αίτημα για ειδικούς χώρους εναντιώνεται στην έννοια της πολιτειότητας και της διάχυσης των ιδεών. Το αίτημα αυτό, ενώ ξεκινά από την έννοια της προστασίας, καταλήγει στην έννοια της διάκρισης και της μη αναγνώρισης του δικαιώματος της ισότιμης συμμετοχής σε κάθε δημόσιο χώρο.

Αν λάβουμε υπόψη ότι ο δημόσιος χώρος και οι παροχές του είναι αποτέλεσμα της ποικιλότητας και όχι αποτέλεσμα τμηματοποίησης των κοινωνικών ομάδων, τότε ίσως κατανοήσουμε ότι πρέπει να είμαστε ιδιαιτέρως προσεκτικοί/ες για το τι αιτήματα προτείνουμε κάθε φορά για την προάσπιση των δικαιωμάτων μας.

Σαφέστατα υπάρχει ανάγκη και παρατηρείται δυσκολία στο να αποκτήσουν δικαίωμα ισότιμης συμμετοχής τα κατασκευασμένα ως αόρατα σώματα, τα μη αναγνωρίσιμα με συμβατικούς όρους. Ναι, συμφωνούμε ότι αυτή η περιθωριακότητα κατασκευάζεται και δημιουργεί αποκλεισμούς, ωστόσο με το να αιτούμαστε τη δημιουργία ειδικών χώρων, δεν κάνουμε τίποτα περισσότερο από το να δημιουργούμε προσθέσεις στα υπάρχοντα στερεότυπα.

Η έννοια της διάχυσης είναι ταυτισμένη με το αίτημα του προνοιακού πλουραλισμού και της σύνδεσης των ειδικών μας αιτημάτων με το γενικό κοινωνικό και πολιτικό περίγραμμα. Η βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του κοινωνικού κράτους δεν πρέπει να  αφορά τους πολίτες ως ειδικές κατηγορίες, αλλά να λειτουργεί συμπεριληπτικά και ολιστικά.

Το να προτείνει κάποιος/α τη δημιουργία γκαίη γηροκομείων, νοσοκομείων, εντευκτηρίων κ.ά. προϋποθέτει αυτόματα ότι αποδέχεται την περιθωριακότητά του/της και παράλληλα  είναι σαν να μην ενδιαφέρεται για τα συλλογικά αιτήματα. Η κάθε λογής ειδικότητα μπορεί να εξασφαλιστεί όσον αφορά στην παροχή υπηρεσιών, όταν βελτιωθεί το προνοιακό και υγειονομικό σύστημα και όχι όταν δημιουργηθούν γκέτο που ξεκινούν από μια διάκριση. Αυτά τα γκέτο αναπαράγουν τη σωματική κατηγοριοποίηση και νομιμοποιούν τη χρήση του σώματος υπό όρους. Αυτό που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι ο ίδιος ο καπιταλισμός είναι ένα σώμα και ταυτόχρονα ένας μηχανισμός κατηγοριοποίησης. Συνεπώς, ο κίνδυνος είναι να αποδεχτούμε με έμμεσο τρόπο την επιβολή των μηχανισμών κατηγοριοποίησης με το να ενισχύουμε αυτή την κατάσταση προτείνοντας, άθελά μας, τη γκετοποίησή μας.

Ενδεχομένως για λόγους ιστορικής ολοκλήρωσης χρειάζεται να περάσουμε από περιόδους ανασυγκρότησης των αιτημάτων και να αναστοχαστούμε τι κινδύνους μπορεί να κρύβει η αντιπρόταση των μακροαναλυτικών κατηγοριών «σώμα» και «φύλο», όπως αυτές τείνουν να αντικαταστήσουν τις έννοιες κοινωνική τάξη και διαδικασία παραγωγής. Οι έννοιες αυτές δεν βρίσκονται κατ’ ανάγκη σε σύγκρουση, ωστόσο δεν λειτουργούν σε καμία περίπτωση απομονωτικά η μία σε σχέση με την άλλη.  

Είναι γνωστό ότι η κατασκευή ειδικών τόπων ενισχύει ζητήματα εξουσίας και ελέγχου των «διαφορετικών άλλων». Επιπλέον, όταν συμφωνούμε στην υπεράσπιση της κοινωνικής αλληλεγγύης και στην ενδυνάμωση της κοινότητας, πώς είναι δυνατόν την ίδια στιγμή να προτείνουμε διαχωριστικές δομές μέσα στην κοινότητα; Η έμφυλη κατάσταση δεν αποτελεί προνόμιο καμίας ειδικότητας και τοπικότητας, αντιθέτως είναι ένα ζήτημα προς την κατεύθυνση της κοινωνικής δικαιοσύνης για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής όλων μας. Επειδή το αίτημα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής (well being) έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού οξύνοντας τις κοινωνικές διακρίσεις με το να προβάλλονται πλαστά διλήμματα, όπως ποιοι/ες πρέπει να έχουν πρόσβαση και με ποιους όρους στην παροχή υπηρεσιών, θεωρούμε ότι οφείλουμε να είμαστε άκρως προσεκτικοί/ές στο τι αιτήματα διατυπώνουμε κάθε φορά, όταν ερχόμαστε σε επαφή με τα εξουσιαστικά κέντρα. Επιπροσθέτως, το ζήτημα των γηροκομείων σε σχέση με τους πολιτισμικούς προσδιορισμούς της ηλικίας είναι ένα ανεξερεύνητο προς το παρόν πεδίο στον ελλαδικό χώρο. Ως υπόθεση εργασίας το «κάνε παιδί για να σου δώσει ένα ποτήρι νερό στα γεράματά σου» ενισχύει την περιθωριοποίηση ανθρώπων που έχουν διαφορετικές πορείες σε σχέση με τα κυρίαρχα στερεότυπα. Τέλος, η φουκωική θεωρία περί γενεολογίας των ιδρυμάτων απέδειξε ότι οι κλειστές προνοιακές δομές ενισχύουν την εξουσία των επαγγελματιών του χώρου των ιδρυμάτων αυτών προβάλλοντας μια επίφαση προστασίας, ενώ στην ουσία λειτουργούν προς όφελος της αστικής τάξης που γέννησε αυτού του τύπου τα ιδρύματα. Κυριάρχησε ένας αρνητικός λόγος για την προστασία των χρηστών αυτών των ιδρυμάτων και η φιλανθρωπική οπτική παρουσιάστηκε ως το κατ’ εξοχήν μοντέλο κάλυψης των αναγκών.

Με τρόμο φανταζόμαστε τι εξέλιξη θα μπορούσε να έχει η ανάδειξη «ειδικών» νέου τύπου, όπως ψυχολόγοι, γιατροί, κοινωνικοί λειτουργοί με ειδίκευση σε LGBT ζωές. Οι κατεστημένες βιοεξουσιαστικές λογικές, τότε, θα επικρατούσαν για άλλη μια φορά.