Η θεωρία της Τζούντιθ Μπάτλερ και των υπόλοιπων θεωρητικών του queer (κουίρ) κινήματος και του 3ου κύματος του φεμινισμού έχει κορυφώσει εδώ και 25 χρόνια τη συζήτηση για την αναγκαιότητα ή μη της αποδόμησης των φύλων και των ερωτικών ταυτοτήτων. Σύμφωνα με την Τζούντιθ Μπάτλερ, στα πλαίσια των σημερινών κοινωνιών, από τη στιγμή που θα ονομαστεί ένα σώμα αρσενικό ή θηλυκό, αυτόματα «αποκτά» την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά για αυτό το φύλο και ταυτόχρονα επιθυμεί ερωτικά μόνο το αντίθετο φύλο. Προκύπτει δηλαδή απευθείας σύνδεση του ανατομικού φύλου (αρσενικό σώμα), του κοινωνικού φύλου (ανδρικό φέρσιμο) και της ετεροφυλόφιλης ερωτικής επιθυμίας (οι άνδρες επιθυμούν γυναίκες). Με βάση αυτή την παραδοχή, το queer κίνημα στη μεγάλη του πλειονότητα (ειδικά στην Ελλάδα) προτείνει την κατάργηση της χρήσης όλων αυτών των ταυτοτήτων/ταμπέλων και την αντικατάστασή τους από τον όρο queer (που στα αγγλικά σημαίνει αλλόκοτος/-η). Πολύ σωστά οι queer θεωρούν ότι τα φύλα και οι διαφορετικές ερωτικές ταυτότητες και ταυτότητες φύλου θα έπρεπε να είναι αποδεκτές από την κοινωνία και το κράτος, χωρίς να ταυτίζονται με συγκεκριμένες συμπεριφορές και ερωτικές επιθυμίες, χωρίς δηλαδή να έχουν καμιά απολύτως κοινωνική συνέπεια και σημασία. Με βάση την queer θεωρία, δεν υπάρχουν φύλα ούτε και ταμπέλες σεξουαλικότητας, υπάρχουν μόνο άνθρωποι. Υπάρχουν μόνο queer.
Πράγματι, το ανατομικό (βιολογικό) φύλο θεωρείται από το σύστημα και από μεγάλο μέρος της κοινωνίας ως το μόνο πραγματικό, ως η μόνη υπαρκτή έννοια φύλου, από την οποία «απορρέει» το κοινωνικό φύλο και η ετεροφυλόφιλη επιθυμία ως η φυσική/φυσιολογική έκφρασή του. Ως lgbt/Κόκκινο πιστεύουμε, λοιπόν, ότι η συμβολή της queer θεωρίας και του 3ου κύματος του φεμινισμού είναι σημαντική και πρέπει να συνυπολογίζεται, στο βαθμό μάλιστα που αποκαλύπτει τους μηχανισμούς και τις συνθήκες κατασκευής του κοινωνικού φύλου και της επιτέλεσής του κατά τις κοινωνικές πρακτικές.
Είναι, όμως, αναπόφευκτη η απόλυτη σύνδεση του ανατομικού με το κοινωνικό φύλο και την ετεροφυλόφιλη ερωτική επιθυμία, όπως υποστηρίζει η Μπάτλερ; Στα πλαίσια της πατριαρχίας, που κυριαρχεί στις σημερινές κοινωνίες, σίγουρα ναι! Η πατριαρχία είναι εκείνη που επιβάλλει την ιεραρχία ανάμεσα στα φύλα και ορίζει ποια συμπεριφορά είναι αποδεκτό να έχει το κάθε φύλο. Η πατριαρχία υποχρεώνει τους ανθρώπους να «επιτελούν το φύλο τους» (δηλαδή να υποκρίνονται – να «παίζουν» το φύλο τους) μέσα από συμπεριφορές που θεωρούνται... φυσιολογικές, ενώ στην πραγματικότητα είναι κατασκευές (πχ το ντύσιμο, οι κινήσεις, το περπάτημα, το συνολικό φέρσιμο ενός ανθρώπου, ακόμα-ακόμα και η ψυχοσύνθεσή του). Η «γυναικεία ψυχοσύνθεση», «η αρρενωπή συμπεριφορά», γενικότερα η θηλυκότητα και η αρρενωπότητα είναι κατασκευασμένες συμπεριφορές, που εξυπηρετούν και «αυτοεπιβεβαιώνουν» τις διακρίσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών. Για παράδειγμα η επιβλητική συμπεριφορά του άντρα εκπληρώνει το ρόλο του άντρα ως κυρίαρχο φύλο, η χαριτωμένη συμπεριφορά της γυναίκας εκπληρώνει το ρόλο της γυναίκας ως δεύτερης στην ιεραρχία και, άρα, επιβεβαιώνει την επιταγή ότι πρέπει «να δίνει χαρά στον άντρα». Με δεδομένο μάλιστα ότι κάθε εκμεταλλευτικό σύστημα αξιοποιεί την (προϋπάρχουσα) πατριαρχία προς όφελός του, είναι ο καπιταλισμός σήμερα που ενθαρρύνει την έμφυλη ιεραρχία και καταπίεση...
Αποδόμηση της … αποδόμησης ή αλλιώς μια πρώτη κριτική της queer θεωρίας
Και στο Σοσιαλισμό; Εκεί η έμφυλη καταπίεση θα λυθεί με το μαγικό ραβδάκι της κατάργησης της οικονομικής εκμετάλλευσης; Σίγουρα όχι! Ύστερα από τόσους αιώνες πατριαρχίας, έχει εμπεδωθεί δυστυχώς η γραμμική σύνδεση ανατομικού, κοινωνικού φύλου και ετεροφυλοφιλίας. Γι’ αυτό, τόσο το γυναικείο όσο και το ΛΟΑΤ κίνημα είναι απολύτως απαραίτητο να διατηρούν σημαντικό βαθμό αυτονομίας, σε συμπόρευση με το εργατικό κίνημα, αλλά όχι πλήρη ταύτιση. Η ταξική διάσταση της καταπίεσης των ομοφυλόφιλων και των τρανς είναι απόλυτα υπαρκτή, αλλά όχι η μοναδική. Η καταπίεση των γυναικών και των ΛΟΑΤ διαπερνά όλες τις τάξεις, αλλά είναι πολύ πιο έντονη στις κατώτερες από αυτές, στον κόσμο της εργασίας. Οι ομοφυλόφιλοι και οι τρανς που ανήκουν στις ανώτερες τάξεις έχουν πολύ διαφορετικά μέσα για να αντιμετωπίσουν την καταπίεση που υφίστανται, σε σχέση με τους εργαζόμενους και άνεργους ΛΟΑΤ. Υπό αυτή -και μόνο- την έννοια έχουμε υποστηρίξει ότι η καταπίεση των ΛΟΑΤ καταλήγει να είναι και αυτή ένα ταξικό ζήτημα. Αυτό όμως καθόλου δε σημαίνει πως η υπέρβαση της οικονομικής εκμετάλλευσης οδηγεί παράλληλα και στην καταπολέμηση της έμφυλης καταπίεσης. Βοηθά βέβαια, αλλά δεν την προδικάζει. Ο πραγματικός Σοσιαλισμός, πάντως, συμπεριλαμβάνει την κατάργηση κάθε εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Δε νοείται, δηλαδή, Σοσιαλισμός χωρίς ισότητα ανδρών και γυναικών, ετεροφυλόφιλων και ομοφυλόφιλων, cisgender[i] και transgender. Επομένως, η αντικαπιταλιστική πτέρυγα του ΛΟΑΤ κινήματος είναι απαραίτητο να έχει ως στόχο της το σπάσιμο εδώ και τώρα αυτής της γραμμικής σύνδεσης ανατομικού φύλου - κοινωνικού φύλου - ετεροφυλόφιλης ερωτικής επιθυμίας, το σπάσιμο δηλαδή της έμφυλης καταπίεσης. Μπορούμε και πρέπει να πολεμήσουμε την ταύτιση κάθε φύλου με συγκεκριμένες κοινωνικές και ερωτικές συμπεριφορές, διαλύοντας ταυτόχρονα την έως τώρα αδιαίρετη «αλυσίδα της έμφυλης καταπίεσης»!
Ένας επιπλέον λόγος που το τρίτο κύμα του φεμινισμού (Μπάτλερ κλπ) αντικαθιστά τις έμφυλες ταυτότητες με τον όρο queer είναι η πολλαπλότητα – πολυπλοκότητα της έκφρασης φύλου και σεξουαλικότητας. Οι queer υποστηρίζουν ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να βιώνει εντελώς διαφορετικά το φύλο και τη σεξουαλικότητά του. Πχ κάποιος άνδρας μπορεί να ενδιαφέρεται κυρίως για άνδρες, αλλά σε κάποιο βαθμό και για γυναίκες, σε διαφορετικές περιόδους της ζωής του ή και πάντα. Ο συγκεκριμένος άνδρας ενδέχεται να μην προτιμά την ταμπέλα γκέι, αλλά ούτε και αμφί, γιατί θεωρεί ότι το αμφί σημαίνει έλξη και από τα 2 φύλα «σε ίδιο ποσοστό». Έτσι, αυτοπροσδιορίζεται ως queer, καθώς με αυτόν τον τρόπο απελευθερώνεται από τα κουτάκια που περιορίζουν την σεξουαλικότητά του είτε μόνο προς άνδρες είτε εξίσου προς άνδρες και γυναίκες «σε ίδιο ακριβώς ποσοστό» (50-50). Οι queer δεν έχουν άδικο, καθώς η σεξουαλικότητα και η έκφραση φύλου είναι μια ατομική/υποκειμενική υπόθεση. Ωστόσο, οι υπαρκτές πολυπλοκότητες κάθε άνδρα που επιθυμεί άνδρες και περιστασιακά και γυναίκες συνθέτουν μια ενιαία ταυτότητα, την ταυτότητα του αμφιφυλόφιλου. Αυτονόητα, κάθε αμφί άνδρας εκφράζεται διαφορετικά από τους υπόλοιπους: άλλος μπορεί να ενδιαφέρεται κυρίως για γυναίκες, άλλος πολύ σπάνια για άνδρες, άλλος σχεδόν πάντα για άνδρες και όλες αυτές οι επιθυμίες να επιμερίζονται σε διαφορετικές φάσεις της ζωής του καθενός αμφί. Όλοι, πάντως, καταπιέζονται από το σύστημα και μεγάλο μέρος της κοινωνίας για την ομοερωτική πλευρά της σεξουαλικότητάς τους. Να ένα κοινό στοιχείο, που σαφέστατα συγκροτεί την ταυτότητα του αμφί, με βάση την οποία οι αμφιφυλόφιλοι διεκδικούν ίσα δικαιώματα με τους ετεροφυλόφιλους.
Συνεπώς, η queer θεωρία, ειδικά όπως την εφαρμόζουν οι ελληνικές queer ομάδες (που σχεδόν όλες ανήκουν στον αναρχοαυτόνομο χώρο), αρνείται την ύπαρξη των ταυτοτήτων και παράλληλα -προφανώς- αρνείται και την «ολότητα» της καταπίεσης που υφίσταται κάθε ταυτότητα-ταμπέλα. Πίσω από την θεώρηση αυτή κρύβεται η μεταμοντέρνα άρνηση των «Μεγάλων Αφηγήσεων», η άρνηση της δυνατότητας των ανθρώπων να διεκδικούν και να επιτυγχάνουν δικαιώματα με όχημα την κοινή ταυτότητά τους. Οι queer υποστηρίζουν την απόλυτη αντιπαράθεση ανάμεσα στην πολλαπλότητα της σεξουαλικότητας και της έκφρασης φύλου από τη μια πλευρά και στην ολότητα των ταυτοτήτων-ταμπέλων από την άλλη. Δεν είναι, όμως, έτσι τα πράγματα. Αν και αληθεύει ότι στα ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας δεν υπάρχουν αδιάσπαστες ολότητες, οι υποκειμενικότητες των διαφορετικών ατόμων συνθέτουν κοινές ταυτότητες-ταμπέλες, οι οποίες μάλιστα είναι και απολύτως απαραίτητες για την έμφυλη απελευθέρωση, όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω.
Είναι δεδομένο ότι στις σημερινές πατριαρχικές κοινωνίες καταστέλλονται συγκεκριμένες ταυτότητες: κάθε άνθρωπος που επιθυμεί, έστω και περιστασιακά, το ίδιο με αυτόν φύλο χαρακτηρίζεται «μη φυσιολογικός» και δεν του επιτρέπεται να εκφράσει την σεξουαλικότητά του ισότιμα με αυτούς που έλκονται αποκλειστικά από το άλλο φύλο. Τα ίδια ισχύουν και για τους ανθρώπους που δεν επιθυμούν να εκφράσουν το ανατομικό τους φύλο με το ντύσιμο και τις συμπεριφορές που η πατριαρχία θεωρεί φυσιολογικές. Εδώ, λοιπόν, γεννάται το ερώτημα ποιός είναι ο καταλληλότερος τρόπος με τον οποίο οι καταπιεσμένοι και οι καταπιεσμένες θα αγωνιστούν για δικαιώματα και για την οριστική απελευθέρωση από την έμφυλη καταπίεση: παλεύοντας ως ατομικότητες βάσει της υποκειμενικότητας της έκφρασης φύλου και της σεξουαλικότητάς τους ή ως ομάδες προσώπων βάσει των κοινών στοιχείων που συγκροτούν μία ταυτότητα-ταμπέλα; Τι θα είναι πιο αποτελεσματικό; Εμείς αυτονόητα επιλέγουμε το δεύτερο, τις ομάδες προσώπων και τις ταυτότητες.
Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: με ποιόν τρόπο οι γυναίκες θα διεκδικήσουν πιο αποτελεσματικά την ίδρυση και λειτουργία δομών υποστήριξης κακοποιημένων γυναικών; Ως queer ή ως γυναίκες; Κατά τη γνώμη μας το αίτημα αυτό χρειάζεται να έχει εξειδικευμένη αντιμετώπιση, καθώς διεκδικούμε, όχι στο πλαίσιο κακοποιημένων ανθρώπων γενικά, αλλά γυναικών, γιατί αυτές είναι που υφίστανται τη βία. Αντίστοιχα, πώς θα παλέψουν οι γκέι και οι αμφί για το δικαίωμα στον ομόφυλο γάμο; Ως queer ή ως κοινότητα των γκέι και αμφί; Προφανώς ως κοινότητα των γκέι και των αμφί!
Πιο αναλυτικά, το ΛΟΑΤ και φεμινιστικό κίνημα παλεύει για την απόλυτη ισότητα των φύλων, για τον ομόφυλο γάμο, την αλλαγή εγγράφων των διεμφυλικών χωρίς ιατρικές προυποθέσεις (στείρωση κλπ), σεξουαλική αγωγή στα σχολεία με ισότιμη παρουσίαση της ομοφυλοφιλίας, για το δικαίωμα διακοπής κύησης στις γυναίκες, ισότητα στην εργασία για τις γυναίκες, για δωρεάν βρεφονηπιακούς σταθμούς, αποτελεσματικές δομές προστασίας των κακοποιημένων γυναικών και ΛΟΑΤ κλπ. Είναι ανάγκη, λοιπόν, να δούμε πώς παρεμβαίνουμε στην κοινωνία, πώς θα επιτύχουμε τα αιτήματά μας μέσα από μια μαζική πολιτική δράση, ποιά τακτική θα εξυπηρετήσει καλύτερα τις διεκδικήσεις μας.
Και τι θα μπορούσε να μας πει ο επαναστατικός μαρξισμός ως προς όλα αυτά;
Η συνεισφορά του επαναστατικού μαρξισμού έγκειται ακριβώς σε αυτό, στην τακτική δηλαδή, η οποία πρέπει να εξυπηρετεί την στρατηγική. Ασφαλώς δε θα σταθούμε απέναντι στα βασικά συμπεράσματα της queer θεωρίας Κι εμείς αναγνωρίζουμε την πολλαπλότητα και πολυπλοκότητα της ανθρώπινης σεξουαλικότητας και έκφρασης φύλου. Το θέμα μας, ωστόσο, είναι ότι δεν κάνουμε μαζική πολιτική με την στρατηγική μας, αλλά δομούμε μια τακτική που οδηγεί στη στρατηγική, στο στόχο, στο όραμα. Με βάση τον επαναστατικό μαρξισμό και τη θεωρία του Τρότσκι, η τακτική μας βασίζεται σε ένα πρόγραμμα μεταβατικών αιτημάτων. Πρέπει, δηλαδή, να μας απασχολεί ποιά είναι εκείνα τα αιτήματα για τα οποία θα παλέψουν οι καταπιεσμένες και οι καταπιεσμένοι. Πέρα και πάνω απ’ όλα έχει σημασία ποιά αιτήματα θα μπορούσαν να συμπαρασύρουν μαζικά ακροατήρια και να αλλάξουν συνειδήσεις μέσα από τους αγώνες, για να γίνουν δεκτά τα αιτήματα από το καπιταλιστικό κράτος. Κάτι τέτοιο έχει ήδη συμβεί σε πολλά κράτη, υπό την ασφυκτική πίεση του ΛΟΑΤ κινήματος...
Ο στρατηγικός μας στόχος βέβαια είναι κοινός με τους queer: Η πλήρης και οριστική απελευθέρωση από την έμφυλη καταπίεση και η αποδόμηση των φύλων και των ερωτικών ταυτοτήτων-ταμπέλων. Διαφέρουμε, όμως, ως προς την τακτική μας. Σε αντίθεση με τις ελληνικές (τουλάχιστον) queer ομάδες, εμείς βρίσκουμε εντελώς άτοπη στο σήμερα την απεύθυνση στην κοινωνία μέσα από τα εργαλεία και τις αναλύσεις της queer θεωρίας. Οι διεκδικήσεις στην Ελλάδα του τώρα πρέπει να γίνονται βάσει των ταυτοτήτων! Στο εσωτερικό, όμως, των ΛΟΑΤ και γυναικείων οργανώσεων και των επαναστατικών μαρξιστικών κομμάτων και οργανώσεων μπορεί (και πρέπει) να χρησιμοποιείται η queer θεωρία, καθώς με αυτήν θα απευθυνόμαστε στα πιο πρωτοπόρα κομμάτια του κινήματος.
Άλλωστε, την ίδια ακριβώς τακτική εφαρμόζουμε και ευρύτερα για την υπόθεση της ανθρώπινης απελευθέρωσης. Ο στόχος μας, βέβαια, είναι ο κομμουνισμός, δηλαδή η κοινωνία της καθολικής ανθρώπινης χειραφέτησης. Σε αυτό συμφωνούμε με τους αναρχικούς και αντιεξουσιαστές (την queer θεωρία υιοθετούν και εφαρμόζουν ως τακτική στο σήμερα κυρίως οι ομάδες του χώρου της αυτονομίας και του αναρχισμού). Αλλά για να φτάσουμε εκεί είναι απαραίτητο πρώτα να καταστρέψουμε το καταπιεστικό καπιταλιστικό κράτος και να εγκαθιδρύσουμε ένα άλλο κράτος, σοσιαλιστικό, όπου την εξουσία θα ασκεί ο κόσμος της εργασίας και οι (προφανώς πρώην) καταπιεσμένοι και καταπιεσμένες. Εφόσον ζούμε στον καπιταλισμό, αγωνιζόμαστε με την ταυτότητα-ταμπέλα του εργαζόμενου μέσα από τις οργανώσεις των εργαζόμενων, για να ανατρέψουμε το σύστημα που μας αναγκάζει να είμαστε εργαζόμενοι, με σκοπό το σοσιαλισμό - και άρα την κατάργηση των τάξεων, την ταυτόχρονη κατάργηση της ταυτότητας του εργαζόμενου και του αστού. Στο έδαφος αυτού του σοσιαλιστικού κράτους μπορεί να εμπεδωθεί η ιδεολογία της ισότητας και της αλληλεγγύης, που θα οδηγήσει στην αταξική κοινωνία, τον κομμουνισμό.
Το σύνθημά μας, όμως, προς τα μαζικά ακροατήρια του κόσμου της εργασίας και των καταπιεσμένων δεν μπορεί να είναι μόνο «η καταστροφή του καπιταλιστικού κράτους». Οι μάζες για να φτάσουν στο συμπέρασμα ότι, χωρίς την καταστροφή του καπιταλιστικού κράτους δεν γίνεται να βελτιωθεί ουσιαστικά και καταλυτικά η ζωή τους, πρέπει πρώτα να συμμετάσχουν σε μαζικούς αγώνες για επιμέρους αιτήματα, όπως οι αυξήσεις μισθών και επιδομάτων, η θέσπιση εργατικών δικαιωμάτων και δημοκρατικών ελευθεριών κλπ. Τα οποία, μάλιστα, αιτήματα σε κάποιες περιπτώσεις είναι δυνατό γίνουν δεκτά από το καπιταλιστικό κράτος, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της θέσης των εργαζόμενων και καταπιεσμένων και την αύξηση των δυνατοτήτων για αγώνες ακόμα πιο «προωθημένων» αιτημάτων. Οι επαναστάτες μαρξιστές και μαρξίστριες, λοιπόν, προτάσσουμε ένα πρόγραμμα μεταβατικών αιτημάτων, που είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει και τα αιτήματα του ΛΟΑΤ και γυναικείου κινήματος. Οι αγώνες αυτοί αυτονόητα γίνονται από ανθρώπους που έχουν κοινά χαρακτηριστικά και επομένως κοινά συμφέροντα, έχουν δηλαδή κοινή ταυτότητα και συναποτελούν ένα συλλογικό υποκείμενο. Γι’ αυτό το λόγο δεν αξιολογούμε την queer θεωρία και την αποδόμηση των ταυτοτήτων ως μια τακτική για το σήμερα, αλλά μόνο ως ένα εργαλείο απεύθυνσης στις πρωτοπορίες του ΛΟΑΤ και γυναικείου κινήματος. Χρησιμοποιούμε στο σήμερα τις ταυτότητες-ταμπέλες, για να τις καταστρέψουμε μια μέρα, όταν θα έχει επιτευχθεί πια η ισότητα όλων!
[i] "Cisgender" (μη-τρανς) είναι οι άνθρωποι που δεν έχουν θέμα με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση, σε αντίθεση με τους/τις transgender που δεν αποδέχονται το φύλο που τους αποδόθηκε όταν γεννήθηκαν.
Oμάδα lgbt/Κόκκινο, ενάντια στον ετεροσεξισμό και τον καπιταλισμό
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου