Σημάδια σεξουαλικής απελευθέρωσης στις αραβικές κοινωνίες: μια επανάσταση μέσα στην επανάσταση

της Λίνας Φιλοπούλου

(από το τεύχος 2 του "lgbt-Κόκκινο", Ιούνιος 2013)

Τον περασμένο Μάρτιο πραγματοποιήθηκε το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ στην Τυνησία, όπου έτυχε να παραβρεθώ και να παρακολουθήσω μερικά σεμινάρια που περιέγραφαν την πορεία και ιστορία του φεμινιστικού κινήματος, τη συμμετοχή των γυναικών στο πλαίσιο των αραβικών εξεγέρσεων αλλά και την παρουσία του λοαδ κινήματος στις αραβικές κοινωνίες ιδιαίτερα κατά την τελευταία δεκαετία.

Εδώ και δύο και πλέον χρόνια παρακολουθούμε τις επαναστατικές διαδικασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη στον αραβικό κόσμο. Στο πλαίσιο των αραβικών εξεγέρσεων, έχουμε διαβάσει πολλά για την έντονη εκπροσώπηση, την πρωτοπόρα συμμετοχή και την αντίσταση των γυναικών, οι οποίες, προσδοκώντας ίσες ευκαιρίες, ίσα δικαιώματα, ειρήνη και κοινωνική δικαιοσύνη, πήραν μέρος σε όλες τις κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις, πολλές φορές οργανώνοντάς τες μάλιστα. Η επανάσταση έδωσε στις γυναίκες τη δυνατότητα της συμμετοχής τους στο δημόσιο χώρο, αλλά και της πολιτικής παρέμβασης, που αρχικά την είχαν μόνο μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και της  ισότιμης συνύπαρξης με τους άντρες συναγωνιστές τους.

Η ιστορία, η ανάπτυξη και οι διεκδικήσεις του γυναικείου και φεμινιστικού κινήματος στις αραβικές κοινωνίες προώθησε κατά την τελευταία δεκαετία την εμφάνιση του λοαδ κινήματος, που μόλις τελευταία αρχίζει να αναπτύσσεται πιο οργανωμένα. Το 2004 ιδρύθηκε στο Λίβανο η πρώτη επίσημη οργάνωση στον αραβικό κόσμο για την υπεράσπιση των λοαδ δικαιωμάτων που ονομάζεται helem, η οποία έχει επίσης στην ατζέντα της την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, της ενδοοικογενειακής βίας καθώς και την κατάργηση διακρίσεων και ρατσιστικών νόμων απέναντι σε λοαδ άτομα, το διαχωρισμό κράτους-θρησκείας, την υπεράσπιση των μεταναστών αλλά και του περιβάλλοντος. 

Όσο ελπιδοφόρα είναι αυτή η προσπάθεια και η προοπτική που υπάρχει στο Λίβανο, η κατάσταση για τα λοαδ άτομα στις αραβικές κοινωνίες εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά δύσκολη. Στο παρελθόν η ομοφυλοφιλία χρησιμοποιήθηκε από πολλές κυβερνήσεις σαν δικαιολογία για να διατηρήσουν το συντηρητισμό στην κοινωνία με την αιτιολογία ότι είναι ένα ξενόφερτο πολιτιστικό στοιχείο, ακόμα και προάγγελος του δυτικού ιμπεριαλισμού. Η σεξουαλικότητα είναι ακόμα πεδίο μάχης και αποτελεί ζήτημα ταμπού γι’ αυτές τις κοινωνίες. Όλη αυτή η αγωνία για τα λοαδ ζητήματα στηρίζεται και στο φόβο που προκάλεσαν οι συνέπειες της προώθησης και αναγνώρισης των γυναικείων δικαιωμάτων και ελευθεριών στις αραβικές κοινωνίες.

Στις περισσότερες χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής η ομοφυλοφιλία αποτελεί ποινικό αδίκημα. Υπάρχουν νόμοι, όπως το άρθρο 230 στον ποινικό κώδικα της Τυνησίας, που ποινικοποιούν τις ομόφυλες σχέσεις και για άντρες και για γυναίκες με ποινή φυλάκισης μέχρι και 3 χρόνια.

Στην Αίγυπτο, παρόλο που ο αιγυπτιακός νόμος δεν ποινικοποιεί την ομοφυλοφιλία, οι αρχές χρησιμοποιούν ένα νόμο του 1961 για την εξάλειψη της πορνείας, που επιφέρει ποινή μεταξύ τριών μηνών και τριών χρόνων φυλάκισης. Το 2001 οι αιγυπτιακές αρχές συνέλαβαν 52 γκέι άντρες σε πάρτυ πάνω στο πλοίο Queen Boat, με την κατηγορία προσβολής ηθών και βλασφημίας. Τα βασανιστήρια που υπέστησαν όσο ήταν υπό κράτηση - υπό καθεστώς Μουμπάρακ - καταγράφηκαν από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 

Στην Αλγερία, υπάρχει νόμος που απαγορεύει την ομοφυλοφιλία. Τα άτομα που προσάγονται με το άρθρο 333 και 338 του αλγερινού νόμου αντιμετωπίζουν ποινή φυλάκισης από 2 μήνες μέχρι τρία χρόνια και πρόστιμα που κυμαίνονται μεταξύ 500 και 10.000 αλγερινών δινάριων.

Εξαίρεση στην περιοχή αποτελεί το Ισραήλ, ως η πιο φιλική ως προς τα δικαιώματα των λοαδ ατόμων χώρα. Ωστόσο, αυτό εγείρει πολλά προβλήματα και τριβές μέσα στην ίδια την παγκόσμια λοαδ κοινότητα, μέρος της οποίας θεωρεί ότι το Ισραήλ προωθεί και - δεν παραλείπει να - διαφημίζει τις προοδευτικές του μεταρρυθμίσεις για λοαδ ζητήματα για να ξεπλύνει (pink-washing) τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων απέναντι στους Παλαιστίνιους στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, με την ελπίδα ότι θα βελτιώσει την εικόνα του διεθνώς, αποσπώντας με αυτόν τον τρόπο την προσοχή της διεθνούς κοινής γνώμης από την πολιτική της τρομοκρατίας και τα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη.

Κατά την τελευταία δεκαετία το Ισραήλ έχει υιοθετήσει κάποιες από τις πιο προοδευτικές μεταρρυθμίσεις που αφορούν λοαδ ζητήματα, όπως για παράδειγμα ασφαλιστική κάλυψη και προστασία λοαδ εργαζομένων, νομοθεσία κατά ρατσιστικών εκδηλώσεων και εγκλημάτων μίσους, στρατιωτική θητεία για ανοιχτά ομοφυλόφιλα άτομα, θέσπιση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών... Από την άλλη πλευρά, το παλαιστινιακό λοαδ κίνημα ξεκίνησε το 2001 σαν μία τοπική πρωτοβουλία. Το 2007 έκανε την πρώτη του ανοιχτή συνέλευση με θέματα την αλλαγή της παλαιστινιακής κοινής γνώμης διεκδικώντας το σεβασμό ως προς τις σεξουαλικές ελευθερίες, την ισραηλινή κατοχή – εποικισμό και την ηγεμονία του διεθνούς γκέι κινήματος στη διαμόρφωση της παγκόσμιας γκέι ατζέντας.

Ο αγώνας της παλαιστινιακής λοαδ οργάνωσης διεξάγεται υπό πολύ δύσκολες συνθήκες. Στο κοινωνικό επίπεδο, της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, δέχτηκαν αντιδράσεις από κοσμικούς αλλά και θρησκευόμενους, οι οποίες βασίζονταν στην ηθική. Πολλές οργανώσεις που θέλουν να συνεργαστούν μαζί της, ζητούν να διατηρηθεί ένα χαμηλό προφίλ, αφού δεν υπάρχει ακόμα κοινωνική συναίνεση και αφού μάλιστα η προτεραιότητα δίνεται στον αγώνα ενάντια της ισραηλινής κατοχής. Ισχυρίζονται ότι δεν θα μπορέσουν να πάρουν με το μέρος τους ένα κομμάτι της κοινωνίας που τουλάχιστον είναι ανεκτικό σε τέτοια ζητήματα.

Η ίδια η ισραηλινή κατοχή καθιστά πολύ δύσκολη τη συμμετοχή στο λοαδ κίνημα. Η επικοινωνία είναι πολύ δύσκολη μεταξύ τους και το κίνημα πολύ περιθωριοποιημένο. Το γεγονός ότι η κυβέρνηση του Ισραήλ προσπαθεί να ενσωματώσει τα λοαδ αιτήματα, αποσκοπεί στο να ετεροκαθοριστεί από τους άραβες, τους καταπιεστές των λοαδ ατόμων. Η κριτική που γίνεται από ακτιβιστές του λοαδ κινήματος, από το εξωτερικό αλλά και από την Παλαιστίνη, απέναντι στην προπαγάνδα του Ισραήλ, αλλά και απέναντι σε λοαδ ακτιβιστές που πρόσκεινται στην πολιτική του Ισραήλ αναφορικά με τα λοαδ ζητήματα, έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι αναδεικνύουν μόνο τις προοδευτικές μεταρρυθμίσεις χωρίς να καταδικάζουν την πολιτική τρομοκρατίας του Ισραήλ και της κατοχής των παλαιστινιακών εδαφών.

Αναφορικά με το παγκόσμιο λοαδ κίνημα, που αποτελείται κυρίως από λευκά λοαδ άτομα, γίνεται μία κριτική σχετικά με τις προτεραιότητες αλλά και τους περιορισμούς που θέτει στην ατζέντα του, πχ τον αγώνα κατά της ομοφοβίας και της σημασίας του coming-out. Στην Παλαιστίνη αυτό που προσπαθεί να κάνει η οργάνωση είναι να ενωθεί με το εθνικό κίνημα για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης προσπαθώντας να ριζοσπαστικοποιήσει παράλληλα την ίδια την κοινωνία για λοαδ ζητήματα.

Είναι σίγουρα νωρίς να μιλάμε για μια αραβική άνοιξη για τα λοαδ δικαιώματα. Σίγουρα η θρησκεία και κάποιες παραδόσεις του αραβικού κόσμου παίζουν σημαντικό ρόλο ανάμεσα στους διαδηλωτές και αγωνιστές και πράγματι υπάρχει η αίσθηση ότι ακόμα και οι νέες κυβερνήσεις θα εξακολουθήσουν να μην αποδέχονται τις γυναικείες και πόσο μάλλον τις λοαδ διεκδικήσεις, γιατί θεωρούνται πολύ προοδευτικές για τις κοινωνίες τους.

Μετά από πολλά χρόνια καταπίεσης κάτω από αυταρχικές κυβερνήσεις, η κύρια δύναμη που διαφαίνεται ότι θα καθορίσει το μέλλον της περιοχής είναι οι ισλαμιστές. Είναι όμως βέβαιο ότι η αραβική άνοιξη έδωσε ελπίδες σε πολλές καταπιεσμένες κοινωνικές ομάδες να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, την ειρήνη και την κοινωνική δικαιοσύνη, βάζοντας τέλος σε νόμους που προωθούν ανάμεσα σε άλλα και τις διακρίσεις και τον αποκλεισμό για τις γυναίκες και τα λοαδ άτομα.

Από την ανάπτυξη των ριζοσπαστικών κινημάτων και των ριζοσπαστικών αιτημάτων θα καθοριστούν και οι μελλοντικές δημοκρατικές διαδικασίες στον αραβικό κόσμο. Οι επαναστατικές διεργασίες ωστόσο συνεχίζονται. Και σίγουρα θα χρειαστούν πολλές επαναστάσεις ακόμα ώστε αυτές οι κοινωνίες να μπορέσουν να μιλήσουν ανοιχτά για λοαδ ζητήματα. Ωστόσο, το γεγονός ότι στα δημοκρατικά αραβικά κινήματα ηγούνταν νέοι άντρες και νέες γυναίκες, έχει μειώσει το φόβο ότι με την άνοδο των ισλαμιστών θα περιοριστεί μια προοδευτική κατεύθυνση αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία.