Καταπίεση των ομοφυλόφιλων: ταξικό ή διαταξικό ζήτημα;

                                     

του Στρατή Γατελούζου

(από το τεύχος 50 του Κόκκινο, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2010)

 Όπως υποστήριξα και σε προηγούμενο κείμενό μου, ο κόσμος των ομοφυλόφιλων είναι ελάχιστα ορατός στην ελληνική κοινωνία. Η ζωή που κάνουμε οι ομοφυλόφιλες και οι ομοφυλόφιλοι παραμένει σχεδόν άγνωστη, αφού οι περισσότεροι κρύβουμε το σεξουαλικό μας προσανατολισμό. Πόσες φορές συνέβη να σας μιλήσει  κάποιος συνάδελφος ή γείτονας ή φίλος σας για τον έρωτά του για έναν άνδρα; Είδατε ποτέ, έστω και μία φορά, κάποια γυναίκα να κλαίει που χώρισε με την κοπέλα της; Πόσο συχνά ακούτε στο λεωφορείο ένα ζευγάρι ανδρών να συζητάει για τις δουλειές του σπιτιού; Ή να μαλώνει, γιατί ο ένας από τους δύο αμέλησε να πληρώσει  κάποιον λογαριασμό; Ποτέ ή σχεδόν ποτέ!

Η πιο σκληρή και απάνθρωπη μορφή καταπίεσης που δεχόμαστε οι ομοφυλόφιλοι είναι ίσως ακριβώς αυτό: Το ότι οι περισσότεροι από εμάς έχουμε καταλήξει να «καπακώνουμε» τα συναισθήματά μας και να λογοκρίνουμε όσα λέμε, από τρόμο μήπως και «αποκαλυφτεί» η ομοφυλοφιλία μας. Γιατί αν μάθουν για τον ομοερωτικό μας προσανατολισμό, τότε φοβόμαστε ότι θα μας ειρωνευτούν, θα μας χλευάσουν, θα μας απομονώσουν από την παρέα ή θα μας απολύσουν από τη δουλειά μας.

Υποτίθεται ότι αυτό το τελευταίο απαγορεύεται με νόμο, αλλά στην Ελλάδα της τρόικας, του ΔΝΤ και της απορρύθμισης της εργασίας, ποιός ομοφυλόφιλος μπορεί να νιώθει ασφαλής ότι θα εφαρμοστεί ο νόμος; Άλλωστε υπάρχει και αρνητικό προηγούμενο (πάντως όχι ακριβώς σχετικό με το θέμα μας) : Πριν κάποια χρόνια απολύθηκε υπάλληλος μιας εταιρίας ένδυσης, επειδή μαθεύτηκε ότι ήταν φορέας του ιού του AIDS. Η υπόθεση έφτασε στα δικαστήρια, αλλά τελικά δικαιώθηκε η εταιρία… Δε γνωρίζω, αν ο συγκεκριμένος υπάλληλος ήταν ομοφυλόφιλος, αλλά όπως και να ‘χει, η εξέλιξη αυτής της υπόθεσης ανοίγει στην πράξη το δρόμο και για άλλες τέτοιου τύπου απολύσεις φορέων του HIV ή ομοφυλόφιλων εργαζομένων.. Άλλωστε, ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας (και της εργοδοσίας μαζί) συνδέει τον HIV με την ομοφυλοφιλία, μια άποψη καθαρά ρατσιστική, και τελείως λάθος με βάση τις επιδημιολογικές έρευνες.  Είμαι σίγουρος ότι ο κόσμος της εργοδοσίας στην Ελλάδα «έκανε πάρτι», μετά την οριστική απόλυση αυτού του εργαζόμενου.

Κάποιοι στην αριστερά θα βρεθούν να πουν ότι η καταπίεση των ομοφυλόφιλων στην Ελλάδα είναι ένα ασήμαντο θέμα, μπροστά στη χωρίς προηγούμενο επίθεση του κεφαλαίου ενάντια στους εργαζόμενους το τελευταίο εξάμηνο. Κι όμως, η κατάργηση των εργατικών δικαιωμάτων, οι μειώσεις μισθών και η επικείμενη απελευθέρωση των απολύσεων επηρεάζουν πρώτα και πιο έντονα τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες του κόσμου της εργασίας: τις γυναίκες (ειδικά αυτές που παντρεύονται και κάνουν οικογένεια), εκείνους που απολύονται μετά τα 50, και μεταξύ άλλων,  φυσικά και τους ομοφυλόφιλους.

Ακόμα και αν υπήρχε πολύ αυστηρή νομοθεσία που να απαγόρευε τις απολύσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, ακόμα και αν εφαρμοζόταν πάντα, πρέπει να δούμε και αυτό το στοιχείο:  Πάρα πολλοί ομοφυλόφιλοι εργαζόμενοι, κυρίως νέοι, δουλεύουν ανασφάλιστοι. Άρα, δεν ισχύει καμία εργατική νομοθεσία για αυτούς. Δούλεψα κι εγώ χωρίς πρόσληψη για 5 μήνες και ζητούσα από τον τότε σύντροφό μου να μην μιλάμε στο τηλέφωνο τις ώρες εργασίας, μόνο και μόνο για να μην ακούσει κάποιος από τα αφεντικά και καταλάβει ότι είμαι gay. Και όποιες φορές τηλεφωνηθήκαμε, του μιλούσα λες και ήταν κάποιο φιλαράκι μου. Αν μάθαιναν τα αφεντικά, ήταν σίγουρο ότι θα με απέλυαν, ήξερα τις απόψεις τους για το θέμα. Πολύ συχνά λοιπόν, οι ομοφυλόφιλοι νιώθουμε σα να είμαστε σε παρανομία. Δε φτάνει το κλίμα τρομοκρατίας που έτσι κι αλλιώς υπάρχει σε πολλούς χώρους δουλειάς,  όσοι είμαστε gay έχουμε κι άλλους λόγους να φοβόμαστε. 

Ένα (μεγάλο) μέρος των ακτιβιστών του ΛΟΑΤ κινήματος της Αθήνας, με ευκολία θα με κατηγορήσει ότι παρακινώ τους ομοφυλόφιλους να κλείνονται στην ντουλάπα. (Στη γλώσσα των gay, «κλείνομαι στην ντουλάπα» σημαίνει κρύβω την ομοφυλοφιλία μου, είμαι «κρυφός»). Οι gay ακτιβιστές θεωρούν ότι οι συνθήκες στην Ελλάδα είναι κατάλληλες, για να κάνουν  coming out οι ομοφυλόφιλοι, δηλαδή για να φανερώνουν τη σεξουαλική τους ταυτότητα παντού και πάντα. (στους γονείς, στα αδέρφια, στη γειτονιά, στη δουλειά κλπ). Χμμμ! Δίκιο έχουν!! Όμως για ποιους ομοφυλόφιλους είναι εφικτό αυτό; ΜΟΝΟ για όσους έχουν οικονομική ανεξαρτησία και ισχύ.

Είναι γεγονός ότι το ζήτημα της καταπίεσης των ομοφυλόφιλων αφορά όλες τις κοινωνικές τάξεις, είναι διαταξικό. Ωστόσο, το μέγεθος της καταπίεσης που ασκείται πάνω στους ομοφυλόφιλους και κυρίως οι συνθήκες στις οποίες βιώνουν την καταπίεση είναι τελείως διαφορετικές, ανάλογα με την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν. Οι άνεργοι και οι επισφαλείς και χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι ζουν πολύ περισσότερο έντονα την καταπίεση, σε αντίθεση με τους εργοδότες και τα μεγαλοστελέχη των επιχειρήσεων, που έχουν τρόπους να χαλαρώνουν τους περιορισμούς που κι αυτοί υφίστανται λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού.  Η καταπίεση των ομοφυλόφιλων καταλήγει να είναι ένα καθαρά ταξικό θέμα.

Δίνω κι ένα παράδειγμα: Ο ομοφυλόφιλος  μεγαλοεκδότης καταπιέζεται στον ίδιο βαθμό με τον ομοφυλόφιλο δακτυλογράφο, υπάλληλο σε μια από τις εφημερίδες του;  Εντάξει. Και ο μεγαλοεκδότης δεν έχει το δικαίωμα στην Ελλάδα να παντρευτεί το σύντροφό του. Όμως μπορεί άνετα να αγοράσει το δικό του τεράστιο σπίτι, όπου θα συγκατοικεί με το φίλο του. Έχει πολύ λιγότερες, έως καθόλου, εξαρτήσεις από την οικογένειά του, τους γονείς του, τα αδέρφια του. Δεν έχει καμία ανάγκη τις μικρογνωριμίες της γειτονιάς και του κοινωνικού περίγυρου, που τις χρειάζεται ο 25άρης άνεργος ομοφυλόφιλος για να βρει μια δουλειά. Ο μεγαλοεκδότης μπορεί συχνά-πυκνά να ταξιδεύει στις gay μητροπόλεις του εξωτερικού (Βερολίνο, Κολονία, Σαν Φρανσίσκο), για να ξεσκάει και να νιώθει ελεύθερος να εκφράζεται  στους δημόσιους χώρους. Αντίθετα, ο χαμηλόμισθος δακτυλογράφος γνωρίζει καλά ότι δύσκολα θα βρει άλλη δουλειά και παίρνει όλες τις προφυλάξεις, για να μην «προκαλεί» με την προσωπική του ζωή, δηλαδή με την ομοφυλοφιλία του. (Τώρα, από πού κι ως πού θεωρείται πρόκληση η ομοφυλοφιλία, ας μας το πουν οι ομοφοβικοί.) Ξέρει βέβαια ότι και ο εργοδότης του είναι ομοφυλόφιλος, όμως έχει καταλάβει την υποκρισία του συστήματος και της εργοδοσίας: Κανείς συνάδελφός του δε θα τολμήσει να ειρωνευτεί τον εκδότη για την ομοφυλοφιλία του. Αντίθετα, αν μάθουν για τον δακτυλογράφο, ποιος εγγυάται ότι θα του φερθούν με αλληλεγγύη και δε θα τον χλευάσουν; Και στην περίπτωση που το «καυτό νέο» φτάσει μέχρι τον προϊστάμενο, η συνέχεια μπορεί να είναι ακόμα πιο δυσάρεστη για τον υπάλληλο…

Κι άλλο παράδειγμα: Ο άνεργος 25άρης, πχ από το Κερατσίνι, ασφυκτιά στο διαμέρισμα που μένει με τους γονείς του, από το εισόδημα των οποίων ζει. Αν είναι εκπαιδευτικός και έχει λίγα ιδιαίτερα μαθήματα στη γειτονιά, φοβάται διαρκώς να μην μαθευτεί η ομοφυλοφιλία του. Πόσοι Έλληνες γονείς θα δέχονταν να είναι ομοφυλόφιλος ο δάσκαλός του παιδιού τους; Τα ίδια ισχύουν για τα περισσότερα επαγγέλματα και χώρους εργασίας.

Επομένως, η καταπίεση των ομοφυλόφιλων έχει έναν πολύ-πολύ έντονο ταξικό χαρακτήρα, ο οποίος οξύνεται με ραγδαίους ρυθμούς τώρα, με τα ακραία αντεργατικά μέτρα της κυβέρνησης, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΔΝΤ. Με τη μείωση των εισοδημάτων των εργαζομένων γίνεται όλο και πιο δύσκολο να συντηρήσει ο ομοφυλόφιλος το δικό του σπίτι, με κίνδυνο να γυρίσει και πάλι στους γονείς του, χάνοντας έτσι κάθε δυνατότητα για στοιχειώδη προσωπική και ερωτική ζωή.  Σε περίπτωση που συγκατοικήσει με το σύντροφό του, δε δικαιούται τις φοροαπαλλαγές και τα (όποια) προνόμια ισχύουν για τους ετεροφυλόφιλους, αφού στην Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε καν το Σύμφωνο Συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια.

Η καθιέρωση του γάμου ομοφυλόφιλων, και γενικά ίσων δικαιωμάτων, θα ευνοήσει περισσότερο τους φτωχούς ομοφυλόφιλους. Και αυτό είναι ένα θέμα για το οποίο οι πιο πολλοί ακτιβιστές του ΛΟΑΤ κινήματος δεν βγάζουν άχνα! Κάνουν σα να μην υπάρχει… Στην ουσία θεωρούν ότι είναι ίδια η καταπίεση που δέχεται ο πλούσιος ομοφυλόφιλος και ο άνεργος.

Το ίδιο μονόπλευρη είναι και η στάση  του εργατικού κινήματος και των σωματείων. Δεν αναφέρονται ποτέ στα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων εργαζόμενων και με τη σιωπή τους, στην ουσία υποστηρίζουν ότι η αντεργατική επίθεση της κυβέρνησης επηρεάζει το ίδιο έντονα και τους ετεροφυλόφιλους και τους ομοφυλόφιλους. Δεν με εκπλήσσει καθόλου η στάση των σωματείων. Ας ρίξουμε μια ματιά στους πολιτικούς χώρους που ελέγχουν τις διοικήσεις των σωματείων, πχ στη Θεσσαλονίκη:

•Το ΚΚΕ και η ΝΔ είναι ομοφοβικά κόμματα και εχθρικά στο να δοθεί δικαίωμα γάμου στους ομοφυλόφιλους.

•Ο Συνασπισμός απλά συμπαθεί.

• Το ΠΑΣΟΚ, η ΟΚΔΕ-Εργατική Πάλη, το ΝΑΡ και το ΚΚΕ(μ-λ)  αδιαφορούν συστηματικά…….

Μήπως ήρθε η ώρα να γεννηθεί και ένα ταξικό κίνημα ομοφυλόφιλων;

Μία συντομότατη ιστορία του ελληνικού λεσβιακού, γκέι, αμφί, τρανς κινήματος και των διεκδικήσεών του

του Κωστή Σπηλιώτη 

(από το τεύχος 49 του Κόκκινο, Μάιος-Ιούνιος 2010)

Όταν μου προτάθηκε από το «Κόκκινο» να γράψω ένα κείμενο για την lgbt σελίδα που εγκαινίασε πρόσφατα, σκέφτηκα ότι θα ήταν καλό να ξεκινήσουμε από τα βασικά, αλλά με έμφαση στην ελληνική πραγματικότητα. Ακόμα εξάλλου και μέσα στον ίδιο το χώρο του λεσβιακού, γκέι, αμφί, τρανς (εφεξής ΛεΓκΑΤ) κινήματος συναντάει κανείς/μια συχνά την ελλιπή γνώση για την ιστορία και το παρόν των διεκδικήσεώ μας στην Ελλάδα, ενώ αντίθετα είναι κοινά μοιρασμένη πχ η γνώση για την εξέγερση του Stonewall το 1969.

Στην Ελλάδα η ιστορία του οργανωμένου ΛεΓκΑΤ κινήματος ξεκινά με το ΑΚΟΕ (Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλόφιλων Ελλάδας) το 1977, μια αυτόνομη ομάδα χωρίς καταστατικό, πρόεδρο και εγγεγραμμένα μέλη και με ισχυρές αναφορές στις ιδεολογίες της μη σταλινικής Αριστερής και της αυτονομίας που ανθούσαν τη συγκεκριμένη περίοδο. Την αφορμή για τη δημιουργία του έδωσε το νομοσχέδιο «Περί της εξ αφροδισίων νόσων προστασίας και ρυθμίσεως συναφών θεμάτων», το οποίο προέβλεπε, στην αρχική του μορφή, διώξεις, φυλάκιση ακόμα και εξορία των ομοφυλόφιλων. Κορυφαία στιγμή του ΑΚΟΕ ήταν η διοργάνωση στο Γαλλικό Ινστιτούτο το 1983 συνεδρίου με τίτλο «Σεξουαλικότητες και πολιτική», με τη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων διανοούμενων, ενώ εξέδωσε από το 1978 ως και το 1990 το περιοδικό «Αμφί». Από την άλλη μεριά, το ΑΚΟΕ δεν είχε κάποια ατζέντα θεσμικών διεκδικήσεων και λειτούργησε περισσότερο στην κατεύθυνση της ενδυνάμωσης των μελών του και της ενημέρωσης για το ζήτημα του σεξουαλικού προσανατολισμού.

Την ίδια περίοδο δραστηριοποιείται η ομάδα του περιοδικό «Κράξιμο» (1981-1993), που εκδιδόταν από την «εκδιδόμενη τραβεστί Πάολα», όπως έγραφε στο εξώφυλλό του, με ριζοσπαστική θεματολογία και ελευθερόστομη γλώσσα. Στην ομάδα του περιοδικού «Κράξιμο»  χρωστάμε τις πρώτες προσπάθειες για Pride στην Αθήνα, από το 1992 ως το 1995 στο λόγο του Στρέφη. Ο λεσβιακός ακτιβισμός εκπροσωπείται τη δεκαετία του ’80 από την Αυτόνομη Ομάδα Ομοφυλόφιλων Γυναικών, η οποία όμως συνδέει την εαυτή της περισσότερο με τη φεμινιστική ατζέντα, παρά με συγκερκιμένες ΛεΓκΑΤ διεκδικήσεις.

Η δεκαετία του ’90 βρίσκει διαλυμένο το ΑΚΟΕ και τα περιοδικά « Αμφί» και «Κράξιμο» να αναστέλλουν τη λειτουργία τους, το 1990 και 1993. Έχει ξεκινήσει όμως το 1988 η πρώτη θεσμική ΛεΓκΑΤ οργάνωση, η Ελληνική Ομοφυλοφιλή Κοινότητα (ΕΟΚ) με αρκετές από τις διεκδικήσεις που συναντάμε και σήμερα, για τη νομοθετική καταπολέμηση των διακρίσεων απέναντι στους/τις ΛεΓκΑΤ. Η Ελληνική Ομοφυλοφιλή Κοινότητα χαρακτηρίστηκε σε μεγάλο βαθμό από την ιδιαίτερη προσωπικότητα του ισόβιου προέδρου της Βαγγέλη Γιανέλλου και τη χαμηλή ενεργοποίηση-δραστηριοποίηση των μελών της ΛεΓκΑΤ κοινότητας, οπότε χωρίς να παραγνωρίζουμε τη σημαντική αξία που είχε στην εποχή που έδρασε, τα αποτελέσματά της υπήρξαν κάπως περιορισμένα, παρά την εικοσάχρονη λειτουργία της. Το 1995 ιδρύεται επίσης στη Θεσσαλονίκη η Σύμπραξη κατά της Ομοφυλοφοβίας, θεσμικό σωματείο που λειτουργεί μέχρι και σήμερα, το οποίο έχει όμως εστιάσει κυρίως στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού της πόλης, με τη διοργάνωση του Πανοράματος Ταινιών με ΛεΓκΑΤ θεματολογία, τη διοργάνωση ημερίδων και την έκδοση βιβλίων.

Η πρώτη δεκαετία του 21^ου αιώνα αποτέλεσε και περίοδο ανθοφορίας του ΛεΓκΑΤ κινήματος, τουλάχιστον στην Αθήνα. Συστήνεται η Λεσβιακή Ομάδα Αθηνας το 2000, η οποία παραμένει ορατή και μαχητική ως και σήμερα (πρόσφατα απέκτησε και μία αδελφή ομάδα, τη Λεσβιακή Ομάδα Θεσσαλονίκης), το 2004 συγκροτείται η Ομοφυλοφιλική Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδα, το 2005 οργανώνεται το πρώτο Athens Pride, δημιουργείται το Σωματείο Αλληλεγγύης Τραβεστί και Τρανσέξουαλ Ελλάδας και στη συνέχεια το διάδοχό του Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών. Παράλληλα αρχίζουμε να συναντάμε ομάδες με το σεξουαλικό προσανατολισμό ως βασική θεματολογία, τον οποίο όμως να συνδέουν με ευρύτερα προτάγματα κοινωνικής χειραφέτησης, όπως οι ανενεργές πλέον Πρωτοβουλία Ομοφυλόφιλων Ενάντια στην Καταπίεση (φιλική προς το ΣΕΚ) και οι Homorebels ( με ισχυρές αναφορές στον Α/Α χώρο), αλλά και οι queer ομάδες στην Πρίζα, QVZine και Losotras (οι δύο τελευταίες ενεργές ως σήμερα στον χώρο της κατάληψης Σκαραμαγκά και στο κονωνικό κέντρο Nosotros αντίστοιχα).

Ειδικά αν μιλήσουμε για την τελευταία δεκαετία, είναι πολύ δύσκολο να τεθεί ένα πλαίσιο διεκδικήσεων που να συνδέει όλες τις ΛεΓκΑΤ και queer ομάδες μεταξύ τους. Το Athens Pride έχει βασικό του στόχο τη ΛεΓκΑΤ ορατότητα και περηφάνια, η ΟΛΚΕ και το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών εστιάζουν σε θεσμικές διεκδικήσεις, όπως η επέκταση του πολιτικού γάμου και του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια, η δημιουργία ή επέκταση νόμων που θα προστατεύουν το ΛεΓκΑΤ άτομα από το μίσος και τη βία και η πλήρης ιατροφαρμακευτική υποστήριξη των τρανς που εμπλέκονται σε επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου, ενώ η Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας εκδίδει το εξαιρετικό περιοδικό «Νταλίκα» και δραστηριοποιείται με προβολές, πάρτι και συζητήσεις που στοχεύουν στην ενδυνάμωση της λεσβιακής ταυτότητας. Οι queer ομάδες από την άλλη επιτίθενται στις απαιτήσεις της κάθε μορφής σεξουαλικής κανονικότητας , ανοίγοντας τη συζήτηση για την απελευθέρωση συνολικά της επιθυμίας, είτε ΛεΓκΑΤ είτε ετεροφυλόφιλης. Καθώς όμως το κείμενο ήδη άγγιξε και ελαφρώς ξεπέρασε το όριο λέξεών μου, η συζήτηση αυτή καλύτερα να περιμένει για μια επόμενη φιλεξενία στο περιοδικό του Κόκκινου.

Οι “ανδρογυναίκες” της Αλβανίας: διαλύοντας το φύλο

της Λίνας Φιλοπούλου

(από το τεύχος 49 του Κόκκινο, Μάιος-Ιούνιος 2010)

Ως κοινωνικό φύλο ορίζεται το σύνολο των κοινωνικά προσδιορισμένων ρόλων και το σύστημα ιδεολογικών αναπαραστάσεων που προσδιορίζουν πολιτισμικά το αρσενικό και το θηλυκό και κατασκευάζουν τις έμφυλες ταυτότητες. Αυτές τοι διαφορές που αποδίδονται σε κοινωνικοποιητικές διαδικασίες, προσδοκώμενες συμπεριφορές και αποδεκτά πλαίσια συμπεριφοράς για άντρες και γυναίκες αποτελούν μία μυθοπλαστική και ασταθή υπόσταση του σωματικού εγώ.

Για την Τζούντιθ Μπάτλερ, η υλικότητα των σωμάτων δεν είναι ένα προϋπάρχον δεδομένο, ούτε ένα απλό αδρανές υπόστρωμα. Αντίθετα, αποτελεί το αποτέλεσμα πρακτικών εξουσιασμού, επιτελεστικών επαναλήψεων και εγγραφής πολιτισμικών νορμών. Τα σώματα δεν προϋπάρχουν των κοινωνικά (ανα)παραγόμενων έμφυλων ταυτοτήτων και διαφορών, αλλά σχηματοποιούνται  τελικά στο πλαίσιο των πρακτικών και των στρατηγικών που αναπαράγουν αυτές τις ταυότητες και διαφορές. Το βιβλίο της  «Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του “Φύλου” στο λόγο» (1993) προκάλεσε αναταραχή όχι μόνο στο χώρο της φεμινιστικής θεωρίας και των σπουδών φύλου, αλλά κυρίως στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την έννοια της ταυτότητας πλέον ως επιτελεστική κατασκευή [performative construction].

Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα που βρίσκει εφαρμογή αυτή η θεωρία είναι η περίπτωση των λεγόμενων ανδρογυναικών της Αλβανίας.  Ο Karun, ένας άγραφος κώδικας νόμων από την εποχή του Μεσαίωνα, επιτρέπει σε οικογένειες που χάνουν τον πατριάρχη τους να ορίσουν μια γυναίκα από τον ευρύτερο συγγενικό κύκλο ως αντικαταστάτη του. Κάποιες όμως το κάνουν, για να αποφύγουν ένα δυσάρεστο προξενιό, χωρίς να προσβάλουν την οικογένεια του γαμπρού. Άλλες πάλι αναγκάζονται από τους πατεράδες τους, καθώς δεν υπάρχουν γιοι στην οικογένεια. Είναι όμως και εκείνες που παίρνουν τον όρκο έπειτα από έναν αφόρητο γάμο, θέλοντας να ξεμπερδεύουν μια και καλή με τα ερωτικά ζητήματα.

Μία είναι η βασική προϋπόθεση: η γυναίκα πρέπει να δώσει έναν αμετάκλητο όρκο, δηλαδή να ορκιστεί ότι θα κρατήσει την παρθενία της για πάντα. Δεν πρόκειται για επανασπροσδιορισμό φύλου μέσω χειρουργικής επέμβασης. Αρκούνται στο να κόψουν κοντά τα μαλλιά τους, να φορέσουν φαρδιά ανδρικά ρούχα και να γίνουν βοσκοί, οδηγοί φορτηγών κτλ. Και όσοι είναι γύρω τους, αν και γνωρίζουν πολύ καλά την «αληθινή τους φύση», τους συμπεριφέρονται σαν να είναι «πραγματικοί άνδρες».  Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι όσο πιο μικρή μια γυναίκα αλλάζει την έμφυλή της ταυτότητα, τόσο πιο έντονη είναι η παραλλαγή του σώματός της, σε βαθμό που συγκρούεται και θέτει σε δοκιμασία τις κυρίαρχες νόρμες περί φύλου και έμφυλου σώματος.

Η φωτογράφος Πέπα Χρίστοβα, βραβευμένη με το βραβείο φωτογραφίας Ότο Στάινερτ το 2009, ταξίδεψε στα βουνά της Βόρειας Αλβανίας, όπου ζουν οι “ανδρογυναίκες”, αυτές οι ορκισμένες παρθένες, και επέστρεψε με εξαιρετικές εικόνες “γυναικών” που δύσκολα καταλαβαίνεις ότι δεν είναι “άνδρες”. Η έκθεσή της φιλοξενείται στο Ινστιτούτο Γκαίτε ως τις 20 Ιουλίου, στο πλαίσιο του αφιερώματος «Gender Show», στο οποίο τρεις ακόμη καλλιτέχνιδες ασχολούνται με το θέμα της γυναικείας σεξουαλικότητας.

Μια εμπειρία της ομοφυλόφιλης καθημερινότητας στη Θεσσαλονίκη

του Στρατή Γατελούζου

(από το τεύχος 47-48 του Κόκκινο, Μάρτιος-Απρίλιος 2010)

Οι Λεσβιακές Ομάδες Αθήνας και Θεσσαλονίκης (ΛΟΑ και ΛΟΘ), μαζί με την ΟΛΚΕ διοργάνωσαν το Φεβρουάριο μία πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για την λεσβιακή καθημερινότητα.  Από αυτήν την εκδήλωση παίρνω αφορμή, για να μιλήσω για την καθημερινότητα του ομοφυλόφιλου και αμφιφυλόφιλου άνδρα, που είναι άγνωστη στους περισσότερους ετεροφυλόφιλους. Μένω στη Θεσσαλονίκη, και τουλάχιστον για τη δική μου πόλη μπορώ με σιγουριά να πω ότι ο κόσμος των ομοφυλόφιλων αποτελεί μια περίπου ξεχωριστή κοινωνία, που κινείται μυστικά και «υπόγεια».  Θα την ονομάσω ως μια παράλληλη κοινωνία, που η πορεία της δεν τέμνεται σχεδόν ποτέ με την «κανονική» και ορατή κοινωνία  των ετεροφυλόφιλων.

Είναι αληθινό αυτό; Όχι ακριβώς!  Όλοι οι ομοφυλόφιλοι μένουμε σε πολυκατοικίες στις οποίες κατοικούν και  ετεροφυλόφιλοι, εργαζόμαστε στους ίδιους χώρους, και ως άνεργοι πηγαίνουμε στον ίδιο ΟΑΕΔ που γράφονται και οι ετεροφυλόφιλοι.  Παντού ζούμε μαζί.  Κι όμως δε φαινόμαστε πουθενά! Δεν είμαστε ορατοί ούτε στις πολυκατοικίες ούτε στους εργασιακούς χώρους, παρά μόνο στα «δικά μας» μέρη (gay bar, πάρκα, κλπ).  Αν ποτέ θα πήγαινα με τον άνεργο πρώην σύντροφό μου να γραφτούμε στον ΟΑΕΔ μαζί, δε θα τολμούσα ούτε να το σκεφτώ να κάνουμε ένα σύντομο αγκάλιασμα, περιμένοντας τη σειρά μας στην ουρά.  Όμως, αυτό που εγώ και ο πρώην φίλος μου δε θα τολμούσαμε ποτέ, θεωρείται αυτονόητο να το κάνουν τα ετερόφυλα ζευγάρια. Επομένως, ναι, κατά κάποιο τρόπο οι ομοφυλόφιλοι είμαστε μια παράλληλη κοινωνία, που δεν φαίνεται πουθενά. «Υπάρχουμε μόνο μεταξύ μας», όπως σωστά τονίζει η Ισαβέλλα Κωνσταντινίδου, μέλος της ΛΟΑ.

Και ποιος σε εμποδίζει ρε αγόρι μου να είσαι out; (out σημαίνει στη γλώσσα των gay, το να μην κρύβεις τον ομοερωτικό σου προσανατολισμό).  Η Θεσσαλονίκη δε βρίσκεται σε κάποια μουσουλμανική χώρα, που  οι ομοφυλόφιλοι κινδυνεύουν έως και με καταδίκη σε θάνατο. (πχ Ιράν, Ιράκ, Βόρεια Νιγηρία κλπ).

Εντάξει, η ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα.  Το θέμα είναι ότι δεν προστατεύεται από την ομοφυλοφοβία της κοινωνίας, των εργοδοτών και  των κρατικών θεσμών, όπως η αστυνομία, η εκκλησία, η παιδεία ή ακόμα και η δικαιοσύνη (βλ. γάμοι ομοφύλων της Τήλου και απάντηση από το Σανιδά).  Το ΛΟΑΤ κίνημα και οι ομοφυλόφιλοι γενικά, διεκδικούμε να νομοθετηθούν ίσα δικαιώματα για μας, όπως πχ ο ομόφυλος πολιτικός γάμος. Προς το παρόν καμία κυβέρνηση δεν το έχει τολμήσει. Το ΠΑΣΟΚ ως αντιπολίτευση πρόσφατα είχε υποσχεθεί ένα σύμφωνο συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια, αλλά φαίνεται ότι το «ξέχασε». (βέβαια,  εδώ το ΠΑΣΟΚ ξέχασε ότι «λεφτά υπάρχουν», και θα θυμηθεί το σύμφωνο συμβίωσης;)

Θα επιμείνω ότι η ομοφυλόφιλη καθημερινότητα στη Θεσσαλονίκη είναι κρυφή, στη μεγάλη της πλειονότητα.  Εννιά στους δέκα gay της πόλης κρυβόμαστε και αρκετοί από εμάς δεν έχουμε μιλήσει ακόμα και στα πιο φιλικά μας άτομα.  Όλοι μας έχουμε μεγαλώσει σ’ ένα καθαρά ετεροφυλόφιλο περιβάλλον, χωρίς καμία ενημέρωση και στήριξη ούτε στην οικογένεια ούτε στο σχολείο. Φτάνουμε στην εφηβεία και αναρωτιόμαστε γιατί δε μας ελκύει το αντίθετο φύλο. Οι πιο δυνατοί από μας γρήγορα αποδεχόμαστε τη σεξουαλικότητά μας και ζούμε μ’ αυτήν. Πολλοί όμως το αρνούμαστε, βιώνουμε έντονες συγκρούσεις μέσα μας, παίρνουμε ή δεν παίρνουμε αποφάσεις πάνω σ’ αυτό.  Άλλωστε, από μικροί ακούμε τα χειρότερα για τους ομοφυλόφιλους, ότι είναι ανώμαλοι, αφύσικοι, αμαρτωλοί κλπ κλπ.

Από τη στιγμή λοιπόν, που οι περισσότεροι ομοφυλόφιλοι δεν είμαστε θηλυπρεπείς, (δηλαδή δε φαινόμαστε διαφορετικοί)  παίρνουμε την απόφαση να κρυβόμαστε.  Πού μας οδηγεί αυτό το θέατρο που παίζουμε; Πώς διαμορφώνεται η ψυχολογία μας;  Η δική μου πείρα μού απέδειξε ότι αυτό το διαρκές θέατρο απέναντι σ’ όλους μ’ έπνιξε.  Πρόσφατα αποφάσισα και μίλησα σε τρία φιλικά μου πρόσωπα και μια συγκυρία μ’ οδήγησε σ’ επαφή με το Κόκκινο.  Αυτά τα τέσσερα coming out που επιχείρησα, μ’ έκαναν να νιώσω ένα αίσθημα απελευθέρωσης λυτρωτικό. Όμως προς το παρόν, ως εκεί μπορώ να φτάσω. Γι’ αυτό και γράφω αυτό άρθρο με ψευδώνυμο.

 Η ίδια (και χειρότερη…) κατάσταση υπάρχει λίγο-πολύ και στις άλλες πόλεις και τα χωριά. Εξαίρεση αποτελεί ένα μέρος των ομοφυλόφιλων της Αθήνας, που δραστηριοποιούνται στις ΛΟΑΤ συλλογικότητες και παλεύουν για ίσα δικαιώματα, οργανώνουν εκδηλώσεις και πάρτι, έως και διαδηλώσεις. (πχ το Μάρτη του 2009 στα Εξάρχεια).  Επίσης, η νυχτερινή διασκέδαση των ομοφυλόφιλων στο Γκάζι ( και αλλού) συμβάλλει κι αυτή στην κοινωνικοποίηση και την εξωστρέφεια, σε συγκεκριμένες όμως ώρες (και μέρες). Ωστόσο, η Αθήνα δεν είναι μόνο τα Εξάρχεια και το Γκάζι. Αν κρίνω από τα «προφίλ» στις ιστοσελίδες γνωριμιών για ομοφυλόφιλους,  συμπεραίνω ότι και στην πρωτεύουσα οι περισσότεροι gay κρύβονται. Πώς αλλιώς να εξηγήσω το φαινόμενο ότι λίγοι δημοσιεύουν την φωτογραφία προσώπου τους;

Σωστά οι ακτιβιστές του ΛΟΑΤ κινήματος επιμένουν ότι οι ομοφυλόφιλοι πρέπει να είμαστε out παντού: Out and proud! Είναι εφικτή μια τέτοια απελευθέρωση στη σημερινή κοινωνία; Στη Θεσσαλονίκη βλέπω  ότι ακόμα και όσοι δηλώνουν out, στην ουσία δεν εκδηλώνονται δημόσια.  Το σίγουρο είναι ότι δεν έχουμε όλοι την ίδιες δυνατότητες να είμαστε φανεροί.  Και εδώ είναι ένα βασικό λάθος που κάνουν οι περισσότεροι gay ακτιβιστές:   Παραβλέπουν το ζήτημα της εργασίας και της οικονομικής ανεξαρτησίας, που είναι κρίσιμο για το πόσο out θα είναι κανείς.  Ε, πώς να το κάνουμε, ο ομοφυλόφιλος εργοδότης παίρνει λιγότερα ρίσκα όταν δεν κρύβεται, σε σύγκριση μ’ έναν επισφαλή εργαζόμενο ή έναν άνεργο. Η αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας είναι και εδώ υπαρκτή…

Όπως και να ΄χει, το ΛΟΑΤ κίνημα που πάει να γεννηθεί στην Αθήνα, έχει καθοριστική σημασία για την απελευθέρωση των gay, παρόλο που λείπει μέχρι στιγμής το ταξικό στοιχείο.  Αποφασιστικής σημασίας είναι και η ενημέρωση από ιστοσελίδες όπως πχ οι www.10percent.gr και www.hiv.gr , αλλά και οι σχετικές ανακοινώσεις και προκηρύξεις των gay-friendly αντικαπιταλιστικών οργανώσεων Κόκκινο και ΟΚΔΕ-Σπάρτακος. Μας βοηθούν ν’ αποδεχτούμε τον εαυτό μας και να νιώσουμε ότι οι ομοφυλόφιλοι δεν είμαστε λιγότερο άνδρες,  και ότι εν τέλει δεν έχει καμία σημασία «πόσο άνδρας» είναι κανείς, αλλά πόσο αγωνιστής νιώθει. Μήπως τελικά δεν υπάρχει μόνο η ταυτότητα του  gay και του straight, αλλά και η ταυτότητα του αγώνα;