του Δημήτρη Βασιλειάδη
(από το τεύχος 58 του "Κόκκινο", Ιούλιος 2014)
Στο άρθρο αυτό θα
στοχαστώ σχετικά με τη θεατότητα των ΛΟΑΤ, τις εκδηλώσεις τύπου Πράιντ, το
ποιοι/ες μπορούν να ωφεληθούν από αυτές και με ποιο τρόπο, όπως και για το τι
είναι οι ΛΟΑΤ κοινότητες. Και, όχι, δεν έχω την παραμικρή ιδέα γιατί πήγε η
Άννα Βίσση στο 1ο Πράιντ της Κύπρου. Έχω, όμως, κάποια ιδέα τι σημαίνει
αυτή της η επιλογή και πώς μπορεί να αξιοποιηθεί.
Πρώτη φορά την
Κύπρο
Κατ’αρχάς, είναι υπέροχη η
είδηση ότι στην Κύπρο έγινε Πράιντ, δεδομένου ότι το νησί θα μπορούσε να
παρομοιαστεί με μια «ντουλάπα» που επιπλέει στη Μεσόγειο, όπερ σημαίνει ότι οι
ΛΟΑΤ ταυτότητες έχουν ελάχιστη ορατότητα και αποδοχή. Πώς συνδέονται, όμως,
αυτά τα δυο φαινόμενα; Περισσότερη ορατότητα σημαίνει και περισσότερη αποδοχή;
Παραδεχόμαστε, δηλαδή, ότι η αποδοχή είναι ζήτημα εξοικείωσης και μόνο; Πολύ
αφελές για να είναι αληθινό. Αλλά και καταλυτικό: αν ίσχυε αυτός ο συσχετισμός,
τότε δεν θα είχαν νόημα οι δικαιωματικές
διεκδικήσεις για πολλές διακριτές κοινωνικές ομάδες καταπιεσμένων, εφόσον
αφορούν ολιγάριθμα υποκείμενα που ποτέ δεν θα κατάφερναν να αποκτήσουν ευρεία
ορατότητα.
Αν μείνουμε στην απλοϊκή
αυτή σύνδεση, τότε ας «καταθέσουμε τα όπλα» στον αγώνα της ισότητας των
οροθετικών, των κωφών, των ομοερωτικών τρανς, των ρομά (σε πολλές χώρες) των
εκδιδόμενων Αφρικανών γυναικών κ.ο.κ., όπως και κάθε υποκειμενικότητας που
αναπτύσσεται στον κόμβο περισσότερων κατηγοριών αποκλεισμών. Γιατί; Μα, επειδή
ποτέ δεν θα φτάσουν σε τέτοιο αριθμό ώστε να «διαχυθούν» στο σύνολο και να
αναμειχθούν με όλους/ες τους/τις υπόλοιπους/ες, και έτσι να εξασφαλίσουν
ισότιμη μεταχείριση καθώς η κοινωνία θα έχει συνηθίσει τη συμβίωση μαζί τους. Η
αποδοχή, λοιπόν,
δεν είναι ζήτημα ορατότητας μόνο, το οποίο
μεθερμηνευόμενο σημαίνει ότι το να είμαστε εκεί έξω δεν μας εξασφαλίζει τίποτα
αυτομάτως. Είναι λεπτό αλλά ουσιαστικό το να κατανοήσουμε τη διαφορά ανάμεσα
στη μαζικοποίηση της ατομικότητας , από τη μια, και την ομαδικότητα/κοινότητα,
από την άλλη.
Το δικαίωμα στην
ταυτότητα
Πολύς λόγος γίνεται (στην
Ελλάδα) για το «γκέι κίνημα» και την «γκέι κοινότητα». Χρήσιμες έννοιες αυτές
και ιστορικά καταξιωμένες. Όχι, όμως, στην εποχή της κουήρ υποκειμενικότητας.
Αυτό που διεκδικούμε σήμερα είναι η πολλότητα των εκφάνσεων φύλων και σεξουαλικοτήτων,
δηλαδή η ισότητα ανάμεσα σε άτομα που δομούν την ταυτότητά τους με έμφυλους
ρόλους που δεν είναι ούτε ενιαίοι, ούτε παγιωμένοι, ούτε έχουν αποκλειστική
σύνδεση με μια συγκεκριμένη έκφανση ερωτικής επιθυμίας και μόνο. Πάμε δεκαετίες
πίσω αν ακόμα λέμε γκέι (φανερούς ή κρυφούς) όσους άντρες κάνουν σεξ με άλλους
άντρες, ή τρανς όσα άτομα έχουν εγχειριστεί ή ζουν σε κατάσταση μόνιμης
παρενδυσίας κλπ. Σήμερα, γκέι είναι όσοι άντρες συγκροτούν συνειδητά την
ταυτότητά τους με αναφορά σε γκέι αρρενωπότητες, ανεξάρτητα αν κάνουν σεξ
(μόνο) με άντρες, κατά τον ίδιο τρόπο που τρανς είναι όσα άτομα αυτοχαρακτηρίζονται
διεμφυλικά, ανεξάρτητα από ιατρικές παρεμβάσεις ή φαινοτυπικές συγγένειες προς
το αρσενικό ή το θηλυκό, κλπ. Αυτό που (κυρίως σε επίπεδο στοχασμού, αλλά όχι
μόνο) έχουμε καταφέρει είναι να ξεφύγουμε από τις παραδοσιακές
κατηγοριοποιήσεις και να συζητάμε για την περί (φύλων και) σεξουαλικοτήτων
ισότητα ολοένα και περισσότερων διαφορετικών υποκειμενικοτήτων. Για παράδειγμα,
πρόσφατα ένας άνθρωπος κέρδισε στην Αυστραλία το νομικό δικαίωμα να είναι
ουδέτερου φύλου, να μη χαρακτηρίζεται ούτε ως άντρας ούτε ως γυναίκα. Το αίτημα
αυτό ήταν αδιανόητο μέχρι δυο δεκαετίες πριν, καθώς η «αποκόλληση» των σωμάτων
από τις σεξουαλικές πρακτικές με τις οποίες είναι σφιχτοδεμένα, δεν είχε ακόμα
τεθεί. Σήμερα, όμως, αυτό ζητάμε: να μην
είναι καθοριστικά για την κατηγοριοποίηση των ανθρώπων τα νοήματα που
(ανα)παράγονται μέσα από διαδικασίες εμφυλοποίησης σωμάτων και υποκειμενικοποίησης
σεξουαλικοτήτων. Με απλά λόγια: να μην έχει σημασία (ως ταξινομητική μεταβλητή)
όχι μόνο το αν είσαι λεσβία, αλλά ούτε το πώς είσαι λεσβία.
ΛΟΑΤ κίνημα
ανοιχτό
Πού πήγε, λοιπόν, η Άννα
Βίσση; Στο Πράιντ ποιων; Ας πάρουμε για παράδειγμα τους γκέι της Λευκωσίας –
πολύ λίγοι όσοι συνειδητά αυτοχαρακτηρίζονται έτσι και υποστηρίζουν αυτήν την
ταυτότητα. Αν τους ρωτήσουμε, πολλοί θα πουν ότι έχουν συνευρεθεί με άλλους
γκέι που είναι «κρυφές» και, μάλιστα, κάποιοι θα υπερθεματίσουν, λέγοντας ότι
και εκείνοι έχουν πάει με τις ίδιες κρυφές. Κυκλοφορεί ο μύθος ότι σε νταρκ
ρουμ ενός κλαμπ της Λεμεσού –αν κατάλαβα καλά, δεν υπάρχει πια- συνευρέθηκαν εν
αγνοία τους πατέρας και γιος. Γενικά, η αφήγηση περί της κατηγορίας γκέι στη
Λευκωσία είναι ότι αριθμεί συντριπτικά περισσότερους από όσους είναι ορατοί.
Αναρωτιέμαι, λοιπόν, ποιο είναι το «γκεόμετρο» που με τις ενδείξεις του
αποφαίνεται μετά από πόσες φορές σεξ με άντρα χαρακτηρίζεται κάποιος γκέι.
Είναι ο αριθμός 1; Ο αριθμός 100; Είναι κάποιος αριθμός x που με την εφαρμογή
του κατάλληλου μαθηματικού τύπου δίνει αποτελέσματα; Μήπως, πάλι, το ζήτημα
είναι χρονικό; Μήπως δίνεται μια περίοδος χάριτος μέχρι μια κάποια ηλικία και
από εκεί και μετά μια έστω φορά κάνει τον άντρα γκέι; Με ποιο κριτήριο ένας
άντρας, του οποίου η κοινωνικότητα μπορεί να είναι μέχρι και ‘αφόρητα’ ετερό,
κρίνεται γκέι; Πώς η επιλογή ομόφυλων συντρόφων σφραγίζει ανεξίτηλα
υποκειμενικότητες που, όμως, επιτελούν αρρενωπότητες ετερό προσδιορισμού; Πάμε
και ανάποδα; Πόσοι γκέι δεν έχουν πει ότι παλαιότερα έκαναν σεξ/σχέσεις με γυναίκες;
Αυτούς, αν οι ίδιοι δεν αυτοπροσδιορίζονταν ως γκέι, δεν θα έπρεπε να τους λέμε
στρέιτ, με την ίδια ακριβώς λογική που τους άντρες που κάνουν σεξ με άντρες
τους λέμε συλλήβδην γκέι; Και το Πράιντ στη Λευκωσία τι ήταν; Η εκδήλωση
υπερηφάνειας των φανερών επειδή δεν είναι ‘κρυφές’; Και η Άννα Βίσση πήγε να
τους επιβραβεύσει; Και γιατί τότε δεν είπε ΤΙΠΟΤΑ στο χαιρετισμό της σχετικά με
την αξία της γενναιότητας; Γιατί δεν υπογράμμισε την ανωτερότητα των
παρευρισκομένων έναντι των απόντων που κρύβονται; Γιατί η Άννα Βίσση –πολύ
σωστά- μίλησε για το δικαίωμα να αγαπάς και να αγαπιέσαι όπως θες; Γιατί δεν
απέκλεισε από την απεύθυνσή της όσους και όσες δομούν την ερωτική τους ταυτότητα
με όρους εχεμύθειας; Γιατί, αφού προβάλλεται ως τόσο σημαντικό, δεν είπε ότι η
εκδήλωση είναι μια μεταφορική χείρα βοηθείας προς τους άτολμους και τις άτολμες
της σεξουαλικής απελευθέρωσης; Θα μου πεις: γιατί δεν το σκέφτηκε. Και εγώ θα
σου πω: επειδή είναι πολύ σωστή στην προσέγγισή της ως προς το πραγματικό
ζητούμενο των εκδηλώσεων τύπου Πράιντ: την εξίσωση των σεξουαλικοτήτων, την
προβολή ΌΛΩΝ των ταυτοτήτων περί σεξ και φύλου ως ισότιμες, χωρίς να κυριαρχεί
καμιά έναντι άλλων, καθώς αν αφήσουμε ανοιχτό το παιχνίδι της κυριαρχίας, τότε
έχουμε χάσει από χέρι, αφού η ετεροκανονικότητα είναι μακραίωνη υπόθεση.
Σου έχει κάνει ποτέ
εντύπωση ότι τα συνθήματα στα Πράιντ παραπέμπουν να κάνεις ό,τι θες με
όποιες/ους θες, όποτε θες, αλλά όχι να είσαι όποια/ος θες; Ή, τέλος πάντων, ας
είσαι όποια/ος θες, αλλά εντός
προκαθορισμένων κατηγοριών ταυτοτήτων. Το «να είσαι όποια θες» στα
Πράιντ δεν σημαίνει ΠΟΤΕ «ας είσαι μια λεσβία παντρεμένη με έναν άντρα και με
τρία παιδιά που λαχταρά έστω ένα φλερτ δυο συναντήσεων, αλλά δεν κάνει τίποτα
για τη ‘χειραφέτησή’ της». Οι
καταπιεσμένες σεξουαλικότητες εξοβελίζονται ως κρυφές και δειλές, κατώτερες και
ανώριμες εξελικτικά, ενώ ανοχή υπάρχει μόνο για νέα παιδιά. Σε αυτά, λένε, δείχνουμε
αλληλεγγύη, ώστε να δουν ότι υπάρχει κόσμος εκεί έξω που μπορεί να τα στηρίξει.
Απ’ό,τι φαίνεται, λοιπόν, συμμετέχουμε στα Πράιντ από περηφάνια και από
μεγαλοψυχία και είναι αυτές οι προσωπικές ψυχολογικές συνθήκες που δικαιώνουν
την ύπαρξη τέτοιων εκδηλώσεων. Κάπως έτσι βαυκαλίζεται η ατομικότητα
καμαρώνοντας τη μαζικοποίησή της και χάνεται η ευκαιρία συλλογικής δράσης…
Δεν θα σου αρνηθώ ότι
είσαι σημαντικός/ή που ζεις τη ζωή σου χωρίς να αφήνεις τη σεξουαλικότητά σου
να εμποδίζει την κοινωνικότητά σου. Δεν θα υποτιμήσω το πόσο δύσκολες μάχες
χρειάστηκε να δώσεις, ούτε θα απαξιώσω τις επιλογές σου ως προς την όπεν
ταυτότητά σου. Αυτό που πρέπει να καταλάβεις, όμως, είναι ότι αυτά είναι
ατομικά επιτεύγματα και ότι δεν υπάρχει μηχανισμός που να μετατρέπει αυτομάτως
τις πολυάριθμες ατομικότητες σε συλλογικότητα. Μπράβο σου που χορεύεις στους δρόμους
‘παρέα’ με τη σεξουαλικότητά σου – καθόλου αμελητέο το να δημοσιοποιείς την
καταπιεσμένη και με όρους κατωτερότητας δομημένη σεξουαλική σου ταυτότητα – και
ακόμα πιο μπράβο σου που επιτελείς τη σεξουαλικότητά σου με όρους μαζικής κοινωνικής
εκδήλωσης, εφόσον αυτό επιθυμείς. Όμως, αυτό ΔΕΝ ανεβαίνει στη σφαίρα του
πολιτικού από μόνο του, καθώς πάσχει στόχου και προσανατολισμού. Διότι, το να
μαζευτούν 1.000 ή 10.000 ή 50.000 άτομα που χαίρονται με το πόσο όπεν είναι (ή,
γενικώς, με το πόσο σημαντικό είναι να είσαι όπεν) μαζικοποιεί, απλώς, αυτή τη
χαρά. Μπορεί να χρειάστηκε να κάνεις επανάσταση για να είσαι αυτή/ός που είσαι,
αλλά αυτό που είσαι δεν είναι επανάσταση από μόνο του. Και ούτε μπορεί να γίνει
επειδή πολλαπλασιάστηκε. Χρειάζεται κάτι ακόμα και σε αυτό μπορεί να βοηθήσει
το (όποιο) Πράιντ. Διότι, μια τέτοια μαζική εκδήλωση θα μπορούσε να αποτελέσει
τη μήτρα της συλλογικότητας, καθώς αποτελεί η ίδια μια δυνητικότητα. Όλες και
όλοι μαζί δεν είναι τίποτα πολιτικό ακόμα, αλλά έχουν μια τεράστια δυναμική.
Αυτό που μένει είναι να βρεθεί το κατάλληλο υλικό που θα πυροδοτήσει τη
μετάβαση.
Από την άλλη πλευρά,
γιατί εσύ είσαι πιο σημαντική/ός από την άλλη/τον άλλον που (λες ότι) κρύβονται;
Έναντι ποιας αρχής ή αξίας το δικό σου μέτρο είναι κοινό μέτρο; Αντιλαμβάνεσαι
ότι ολοένα και περισσότερο ο λόγος περί των ΛΟΑΤ ταυτοτήτων γίνεται λόγος
αποκλεισμού και διάκρισης εις βάρος των κρυφών; Το νιώθεις ότι τείνει να γίνει
κυρίαρχη η αφήγηση της μη ορατότητας ως άρνηση, αποφυγή, βόλεμα και, εντέλει,
προδοσία; Στο μέτρο των γνώσεών μου, θα σου έλεγα ότι πάνε χρόνια από τότε που
υπήρχαν πραγματικά τα πολυθρύλητα γκέι κινήματα που είχαν ανάγκη τη μέγιστη δυνατή έκθεση ώστε
να πολιτικοποιηθεί η ως τότε ανύπαρκτη παράμετρος της σεξουαλικότητας στα
δημόσια πράγματα. Εκείνη, βέβαια, την περίοδο, και η ακαδημαϊκή προσέγγιση των
αντίστοιχων θεμάτων συμπεριλάμβανε τοποθετήσεις ‘ακραιφνούς ορατότητας’, όπως για
παράδειγμα η αναγνώριση γυναικείας υποκειμενικότητας ΜΟΝΟ στις λεσβίες, πράγμα που πρότεινε η
Γαλλίδα φεμινίστρια
Wittig καθώς δεν έβλεπε άλλην ταυτότητα αντίστασης των γυναικών στη φαλλοκρατική
πατριαρχία. Τώρα πια, όμως, δεν υπάρχει καμία αντίρρηση ότι το φύλο και η
σεξουαλικότητα είναι ΚΑΙ πολιτικές κατηγορίες. Διαφορετικά, γιατί αναγνωρίστηκε
ο μη έμφυλος άνθρωπος; Δεν το βλέπεις ότι η σεξουαλικότητα γίνεται αντιληπτή
και με όρους πολιτικής ταυτότητας; Στα καθ’ημάς, γιατί το κεντρικό αίτημα του
Πράιντ στην Αθήνα σχετιζόταν με τη θεσμοποίηση της σύναψης ερωτικών σχέσεων
μεταξύ ομοφύλων; Δεν το βλέπεις ότι, πλέον, ΔΕΝ συζητάμε την ορατότητα, αλλά
την ‘πολιτικότητα’ των ταυτοτήτων; Στον Δυτικό κόσμο, είναι παντελώς αδιάφορο
πώς εκφέρεται η υποκειμενικοποίηση της σεξουαλικής έκφρασης, καθώς αυτή και
μόνο η έκφραση εκλαμβάνεται ως προϋπόθεση των διεκδικήσεων, όχι ως ζητούμενό
τους. Στην Ελλάδα, όμως, η συζήτηση έχει τελματώσει στην παρωχημένη ρητορική
περί κρυφότητας και εχεμύθειας, εγκλωβίζοντας τη χειραφετητική δυναμική στις
ατομικές επαναστάσεις και τις αυτοαναφορικές υποκειμενικότητες. Με άλλα λόγια,
για να ξαναθυμηθούμε την Άννα Βίσση, το «έι, ξέρεις ποια είμαι εγώ;» γίνεται το
σύνθημα της αυταξίας και το Πράιντ γίνεται η χαρά της αυταρέσκειας.
ΛΟΑΤ κίνημα του
μαζικού κινήματος και όχι των ελίτ
Το να μπορείς να προβάλλεις
τις διεκδικήσεις σου ως απαιτήσεις το οφείλεις στις προσεγγίσεις εκείνες που
συλλαμβάνουν το φύλο σου ως μια άνευ ουσίας (αλλά μεστή σημασίας) επιτέλεση και
τη σεξουαλικότητά σου ως μια ανεπηρέαστη από τη βιολογία σου σύνθεση πρακτικών
και νοημάτων. Με απλά λόγια, δεν υπάρχει τίποτα το αντικειμενικό στο να είσαι
ΛΟΑΤ, άρα δεν υπάρχει τίποτα το αντικειμενικό σε οποιαδήποτε μορφή αποκλεισμού
βιώνεις ως ΛΟΑΤ. Γι’αυτό και απαιτείς ισότητα. Ακριβώς, λοιπόν, χάρη στο
επιχείρημα που δικαιώνει τις απαιτήσεις σου, δεν ανήκεις σε καμία κοινότητα.
Αφού υλική υπόσταση στη διαφορετικότητά σου ως ΛΟΑΤ δεν υπάρχει, οι αυθαίρετα
επικαλούμενες ΛΟΑΤ κοινότητες είναι πλασματικές, αναγκαστικά αυτοαναφορικές
και, τελικά, απομονωτικές. Εν έτει 2014
ΔΕΝ διεκδικείς πια ορατότητα. Εννοώ ότι δεν πρέπει να διεκδικείς ορατότητα.
Εκείνες και εκείνοι που αναγνωρίζεις ως ηγέτιδες/ες της ‘κοινότητας’, σε
παρασύρουν να αναλώνεσαι σε έναν αγώνα χωρίς αντίκρυσμα. Βολεμένες/οι στους
θρόνους τους, σου μιλούν διαρκώς για κοινότητες και λοιπά δαιμόνια. Πρέπει,
επιτέλους, να καταλάβεις ότι η ορατότητα έχει νόημα ΜΟΝΟ αν εξυπηρετεί κάποιο
πολιτικό αίτημα, ενώ οφείλεις να δεις ότι τα ΛΟΑΤ αιτήματα σήμερα είναι
πολιτικά και μόνο, δηλαδή ζητούν αναγνώριση κοινωνικών ρόλων για τη
σεξουαλικότητά σου, αλλά όχι πια αναγνώριση της ίδιας της σεξουαλικότητάς σου –
εξαίρεση εδώ ίσως αποτελούν κάποια αιτήματα των διεμφυλικών. Φρόντισε η υπέροχη
δυνητικότητα που διογκώνεται με τον κόσμο που συμμετέχει στα Πράιντ να
μετουσιωθεί σε πολιτικό αίτημα (π.χ. αναγνώριση των ΛΟΑΤ σχέσεων θεσμικά) αλλά
αναζήτησε την ανάμιξή σου στη διαδικασία μετουσίωσης ενεργά και όχι απλώς
συμπαρατάσσοντας την ορατότητά σου δίπλα σε αυτήν όλων των άλλων. ΦΤΙΑΞΕ την
κοινότητα με την οποία σε ζαλίζουν, ενεργοποιήσου και ενεργοποίησε και αυτήν, κάνε
χαρά σου τη διεκδίκηση. Αξιοποίησε την παρουσία της Βίσση και της κάθε
διασημότητας ώστε να αποκτήσουν θεατότητα τα πολιτικά σου αιτήματα, όχι αυτή
και μόνο η ΛΟΑΤ ταυτότητά σου. Και, βεβαίως, απαξίωσε την ορατότητα, ή
αποφόρτισε την κρυφότητα από τις αρνητικές της συνδηλώσεις. Μια κρυφή λεσβία θα
μπορεί να νυμφευθεί την εκλεκτή της καρδιάς της, αν ποτέ το θελήσει, όσο θα
μπορείς κι εσύ, που την έχεις ήδη έτοιμη και περιμένετε το νόμο να σας
επιτρέψει να επισημοποιήσετε τη σχέση σας. Τα δικαιώματα δεν ανήκουν στις ελίτ,
πολλώ δε μάλλον όταν η μαζικότητα των ατομικοτήτων δεν αποτελεί επ’ουδενί ελίτ.
